برای رسیدن به جواب سوال، اول باید به وضعیت مسلمانان در صدر اسلام رجوع کرده و قدرت و توانایی های آنها را در زمینه های مختلف بسنجیم و ببینیم آیا مسلمانان توانایی انتخاب امام و رهبر بعد از پیامبر را داشتند یا نه، البته توجه به این نکته نیز خالی از لطف نیست که هرگاه شرایط و مصالح اسلام و مسلمانان ایجاب می کرد که خداوند فردی را برای امامت و پیشوایی بر جامعه اسلامی تعیین کند، طبعاً این کار را انجام داده و مساله رهبری به خود امت واگذار شده است .برای اینکه توانایی های مسلمانان صدر اسلام را بشناسیم شرایط زندگی و رشد فکری آنان را در زمینه های مختلف مورد بررسی قرار می دهیم :

1- رشد فکری مسلمانان در حفظ اصول اسلام :

در آیات قرآن و سنت های پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- ، بخش مهمی از معارف اسلام وارد شده است وبسیاری از آیات مکی، متکفل بیان این بخش از معارف می باشد .

می توان گفت که بحث در مسایل زیر جز معارف اسلامی است:

مباحث مربوط به توحید، شناخت صفات و افعال خدای متعال، قضا و قدر، بدا و سرنوشت هدف از آفرینش جهان و انسان ، حریّت وآزادی او در افعال، بعث پیامبران، صفات آنان، سرانجام جهان، اعراف و برزخ ، میزان و صراط، توبه و شفاعت، بهشت و دوزخ ...اینها یک رشته معارف عقلی الهی است که در قران مجید وسخنان پیامبر گرامی وارد شده ولی متاسفانه مسلمانان درتفسیر و تجزیه وتحلیل این معارف آنچنان دچار تفرقه و اختلاف شدند که کمتر مساله عقیدتی را می توان پیدا کرد که علما و اندیشمندان روی آن اتحاد نظر داشته باشند.

همین اختلاف ها باعث به وجود آمدن فِرَق متفاوتی چون جبریه، اشاعره، خوارج، موجئه، شیعه و ...شده که تفاوت های چشم گیر در اعتقادات آنان دیده می شود.

با توجه به این مسایل این سوال مطرح می شود که اگر رشد فکری و عقلی امت اسلام به حدی رسیده بود که حافظ اصول و معارف کتاب و سنت خود باشند. یا به حدی رسیده بود که معارف واقعی و اصول اسلامی را از کتاب وسنت استخراج کنند ، علت به وجود آمدن این همه فرقه ومکتب و مذهب چیست؟ اینجاست که لزوم وجود امام معصوم وآگاه از اصول ومعارف اسلام به روشنی جلوه می کند.

2- پایه آگاهی است از احکام و فروع و توانایی در حفظ آنها

برای روشن شدن این مساله توجه به مسایل زیر مفید خواهد بود که :

الف- پیامبر گرامی سیزده سال، از23 سال مدت رسالت خویش در مکه را صرف تبلیغ دین و دعوت مشرکان مکه و حومه کردند بیشتر تبلیغ ایشان در طی این مدت روی معارف کلی اسلام و مسایل عقیدتی و مبارزه با بت پرستی و دعوت به توحید و اعتقاد به سرای دیگر بود و شرایط، اجازه سخن درباره مسایل اجتماعی و اخلاقی و قوانین مدنی و احکام فرعی اسلام از قبیل عبادات را نمی داد .

بعد از هجرت به مدینه پیامبر این فرصت را یافتند که به این مسایل بپردازند ولی توجه به این مساله ضروری است که پیامبر در مدت اقامت 10 ساله در مدینه با مشکلات زیادی رو برو بودند .در طی این مدت ایشان در 27 نبرد، شرکت داشتند وحدود پنجاه وپنج سریه را، برای درهم کوبیدن توطئه های ضد اسلامی ترتیب دادند و در ضمن امکانات مسلمانان به حدی نرسیده بود که گروهی نظامی شوند وگروهی دانشجو و گروهی هم به کشاورزی و باغداری بپردازند به همین علت مسلمانان مجبور بودند زمان خود را بین تمام این کارها تقسیم کنند .

ب- تشریع اسلام به صورت تدریجی انجام می شد یعنی وقوع حوادث و سوالهایی که از پیامبر می شد، سبب اعلام احکام می شده .ودر ضمن پیامبر- صلی الله علیه و اله -در میان مردمی به نبوت رسیده که فاقد هر نوع قانون اخلاقی و اجتماعی بودند و آشنا ساختن چنین ملتی به کلیه قوانین در مدت کم امکان نداشت.

ج- توسعه و گسترش زندگی مسلمانان بر اثر فتوحات آنان را با مسایل جدیدی روبرو می کرد که در دوران بعثت نمونه آنها وجود نداشت و طرح و بیان این نوع احکام در دوران حیات رسول خدا برای گروهی که با این موضوعات آشنایی نداشتند امکان پذیر نبود.

د- از طرف دیگر، پیامبر اسلام خاتم پیامبران وآیین او، آخرین شریعت آسمانی است و باید پاسخگوی نیاز بشر تا روز قیامت باشد و طبق آیه «اَلیَوم اَکملتُ لَکُم دینَکُم » آیین خدا تکمیل شده و بشر را از هر نوع قانون گذاری بی نیاز ساخته.
اکنون باید دید که آیین اسلام چگونه درسال دهم هجرت تکمیل شد ؟ واین همه علوم ومعارف واصول وفروع اسلام وتمامی نیاز بشر تا امروز چگونه بیان گردید؟ توجه به این مسایل نشان می هد که پیامبر برای ابلاغ تمامی احکام وقت کافی نداشت .

از سوی دیگر اختلافات و چند دستگی فقهای اسلام در فروع و احکام، واجبات و مستحبات، محرمات، مکروهات ومباحات، کیفیت برگزاری فرایض اسلامی مانند وضو و نماز و روزه و زکات وحج و....نشان از کج فهمی و نارسایی افکار گروهی و غرض ورزی گروه دیگر دارد این مسایل نشان می دهد که برای حفظ فروع و احکام امور از دست جانشین معصوم که انتخاب شده ی الهی بود خارج شد.

3- پایه رشد سیاسی و اجتماعی و ایمانی مسلمانان

می خواهیم به این مساله بپردازیم که آیا مسلمانان در آن روز از نظر رشد اجتماعی و سیاسی و ایمانی به حدی رسیده بودند که بتوانند در پوشش دموکراسی رهبر شایسته خود را انتخاب نمایند؟ بحث در این مورد از دو جنبه قابل بررسی است :

الف- آیا دموکراسی برای هر جامعه مفید و سودمند است ؟

ب- در زمان رسول خدا، نظام زندگی در محیط مدینه و مکه و ...چگونه بوده است؟

اینک شرح دو مطلب :

الف- در جامعه ی در حال رشد و توسعه که هنوز با الفبای سیاسی کاملاً آشنا نشده و نیز نظام قبایلی و فئودالی که رییس هر قبیله هزاران نفر را یدک و او به دنبال خود می کشد و مالک بزرگی که می تواند آرا نود در صد مردم را به نفع خود بخرد، یک چنین دموکراسی و آزادی در این جوامع، نه تنها مفید و سودمند نیست، بلکه مضّر و صد در صد به نفع رییس قبیله و مالک های بزرگ تمام می شود در اجتماعی که به تعداد افراد رای وجود داشته باشد دموکراسی کلید پیشرفت و جهش به سوی کمال است اما در نظام های قبیله ای و فئودالی، که به شماره افراد رای وجود نداشته باشد بلکه آرا به نفع و دستور رییس قبیله تمام شود راه حل مفیدی نیست.

البته این نوع انتخاب «دموکراسی » برای جوامع در حال رشد ضررهای دیگری دارد که از آنها می گذریم .

تا اینجا روشن شد که دموکراسی برای جوامع در حال رشد و قبیله ای و فئودالی و....مضر است حال به این موضوع می پردازیم که وضیعت مسلمانان صدر اسلام چگونه بوده .

ب- زندگی مردم عرب در مدینه و مکه زندگی قبیله ای بود و شیخ قبیله و بزرگ طایفه، اختیار دار هزاران نفر افرادی بود که زیر عَلَمِ شخصیت او بسر می بردند .حتی پیامبر اکرم- صلی الله و علیه و اله- نیز برای پیشبرد اسلام از قدرت سران قبایل استفاده می کرد .

درست است که با آمدن اسلام دگرگونی عظیمی در زندگی آنان پدید آمد ولی دگرگونی اسلام مربوط به مسایل دینی و عقیدتی وروابط اجتماعی و اصول اخلاقی بود ولی هرگز امکان نداشت که در ظرف 23 سال، نظام قبیله ای عرب شبه جزیره را دگرگون سازد. این مساله در سقیفه خود را به طرز روشنی نشان داد که امویان برای اینکه خلافت به خزرجیان نرسد با ابی بکر بیعت کردند آیا جمعیتی که در این حد از رشد سیاسی و اجتماعی است صحیح است که سرنوشت اسلام ومسلمانان به دست این افراد سپرده شود؟

در طول تاریخ نبوت پیامبر اکرم- صلی الله علیه و آله و سلم- به این مساله می رسیم که وقتی در جنگ اُحد، شایعه کشته شدن پیامبر به گوش مسلمانان رسید روحیه آنها را تضعیف کرد. به طوری که اکثریت قابل ملاحظه ای دست از جنگ کشیدند و به کوه پناه بردند و جز گروه انگشت شماری باقی نماندند آیا می توان گروهی را با این پایه ایمانی و عقیدتی به حال خود واگذاشت ؟

محاسبات اجتماعی اجازه نمی دهد که انسان درباره یک فرد علاقمند به هدف تا چه رسد پیامبری که همه واقعیت ها را به نور وحی مشاهده می کرد ،چنین فکر کند که وی با توجه به این اوضاع و شرایط امت از جهان برود و برای ملت .سرپرست و مراقبی که ازهر جهاتی جانشین شایسته او باشد انتخاب نکند .

نکاتی که در بالا اشاره شد قسمت کوچکی از واقعیت هایی است که نشان می دهد مسلمانان پس از شهادت پیامبر توانایی و شایستگی انتخاب رهبر را نداشته اند و با توجه به این که خدا و پیامبر- صلی الله علیه و اله- جامعه خود را بدون رهبر نمی گذارد لذا رهبری بعد از پیامبر باید به انتخاب خدا و اعلام رسول بوده باشد تا بیشترین حاشیه امنیت را دارا باشد و اما مساله دوم و اینکه آیا مردم در شرایط کنونی قدرت انتخاب صحیح رهبر از طریق دموکراسی را دارا هستند ؟ یک راه برای گزینش امام که امروز مورد تایید لیبرالیست های جهان می باشد مراجعه به افکار عمومی است .نقاط ضعف حکومت های دموکراسی امروز یکی دو تا نیست که در اینجا به طور گسترده مورد بحث قرار گیرند ولی برای روشن شدن مطلب به چند نکته توجه می کنیم:

1- حاکم باید پیرو افکار عمومی باشد نه منطق و مصالح

در این شیوه که حاکم از طریق حزب یا افکار عمومی انتخاب گردد باید به فکر جلب رضایت آنان باشد نه هدایت و رهبریشان برای یک سیاست مدار حزبی مهم این نیست که جانب حق را نگه دارد مهم این است که بتواند جانب مردم را از دست ندهد و رای آنها را برای خود نگه دارد .فرانک کنت نویسنده سیاسی می نویسد مساله لزوم رای بیشتر به دست آوردن موضوعی است بسیار مهم و جدی و در راه حصول آن به هیچ وجه نمی شود اجازه داد مطالبی بی مورد از قبیل اخلاق و حق و باطل در آن راه یابد این است ماهیت این حکومت ها در کشورهای آزاد آیا عقل و منطق اجازه می دهد که جانشین پیامبر که باید از جهاتی بسان او باشد به این شیوه از طریق مراجعه به افکار عمومی انتخاب گردد.

البته ممکن است مطرح شود که مادام العمری بودن جانشینی پیامبر این مشکل را حل می کند ولی اینطور نیست چون در هر صورت نمی توان افکار موکلان و انتخاب کنندگان را نادیده گرفت چه بسا در صورت بی اعتنایی یا انقلاب و انفجار و شورش عمومی روبرو شد.

2- نبودن بینش های عالی :

شرط اساسی برای مراجعه به افکار عمومی که پایه حکومت های دموکراسی غربی است این است که بینش اجتماعی و فرهنگی رای دهندگان به پایه ای برسد که بتوانند صلاح و فساد خود را به خوبی تشخیص داده و بر طبق این تشخیص عمل نمایند و به عبارت روشن تر در تعیین رهبر اسیر احساسات تند و غلط نشوند و تحت تاثیر عواطف وخواسته های زودگذر واقع نشوند و راهنمای آنان برای هر گونه تصمیم، فروغ عقل منطق صحیح و تفکر سالم بوده و آن چنان مستقل و بااراده و باشخصیت باشند که آلت دست تعزیه گردانان صحنه های سیاست که به عناوین مختلفی گروه هایی را به سوی خود جذب می کنند و افکار آنان را از مسیر صحیح منصرف می سازند می شوند.

ولی مشکل نبودن بینش های عالی اجتماعی در توده هایی است که اکثریت ملت ها را تشکیل می دهند و با کمال تاسف باید گفت که اکثریت عدوی است که بار سنگین حکومت دموکراسی را به دوش کشیده نه اکثریت فکری. .به راحتی می توان سرانجام حکومتی را که با آرا افرادی که به عناوین مختلف می شود آنان را فریب داد و در مغز آنان رای آفرید و یا به شیوه غربی رای آنان را خرید به وجود آمده پیش بینی کرد.

کیست که انکار کند مثلاً در انتخاب رییس جمهور امریکا صاحبان سهام کارخانه ها بانک داران و یهودی های پول دار موثر هستند؟ هیتلر در انتخابات اول آلمان، 95 درصد رای به دست آورد و در دومین دوره چون حتی بیش از این بود اصلاً رای گیری نکردند مردم آلمان و حتی اتریش اشغال شده با تمام وجود دوستش داشتند و به او رای دادند و برایش جنگیدند و جان دادند. عیناً همین قصه برای ناپلئون نیز بوده است.

و نتیجه این نوع انتخاب چیزی نیست جز جنایت هایی که امروز در سرتاسر غرب شاهد آنیم از سوی دیگر نوع مردم بلوغ فکری و روانی ندارند و غالباً مصالح و مفاسد خود را درک نمی کنند و تنها یک دسته از مردمند که می توانند در سرنوشت خود بیندیشند و خوب و بد را از هم تمیز دهند که آنها نیز از خطاها و اشتباه ها مصون نمی مانند قرآن مجید که پیوسته افکار عمومی را تخطئه می کند و درباره نوع اکثریت ها می فرماید «واکثرهم لایشعرون »

چگونه می تواند تمایلات اکثریت جامعه را در انتخابات حساس ترین موضوع دینی، یعنی مساله امامت و پیشوایی امت موثر و نافذ بداند؟

3- حکومت 51 بر49 عادلانه نیست :

اشکال بعدی این نوع حکومت این است که ممکن است گروهی به علت تفاوت، تنها چند رای حکم اکثریت را پیدا کرده و بر اقلیتی که نزدیک به نیمی از جامعه را تشکیل می دهند، حکومت کند و این هرگز عادلانه نیست ولی در انتخاب جانشین برای پیامبر از جانب خداوند راه این نوع بی عدالتی ها بسته شده است .

امام را خدا انتخاب می کند که همگی به حق حاکمیت او ایمان راسخ دارند و از روی قوانینی حکومت می کند که همگی افراد آن را پذیرفته اند از این جهت دیگر مساله اقلیت و اکثریت مطرح نیست گذشته بر این او معصوم و پیراسته از گناه و تعدی است که هرگز در خفا و پنهانی خلاف نمی کند ولی الهی با علم الهی، صلاح و فساد جامعه را تشخیص می دهد و نسبت به خوب و بد جامعه اولاً محبت دارد و با محبت جامعه اش را اداره می کند مانند پدری که مصالح و مفاسد فرزندش را تشخیص می دهد و نیز با محبت امر و نهی می کند و فرزند پارسا و فرزند خطا کارش را هر دو به محبت امر و نهی می کند با توضیحاتی که داده شد روشن می شود که مردم (و به ویژه مسلمانان) چه در صدر اسلام و پس از شهادت پیامبر اکرم- صلی الله علیه و آله- و چه در جامعه کنونی قدرت انتخاب پیشوا و رهبری که قدرت حفظ دین و دنیای مردم را داشته باشد ندارند و این مشکل تنها به دست پیامبر اکرم – صلی الله علیه وآله و سلم- آن هم از طریق وحی الهی قابل حل خواهد بود .

دلیل دیگر نبود ابزار سنجش برای خصوصیاتی است که امام باید داشته باشد مثلاً برای تعیین شجاع ترین یا عاقل ترین یا باهوش ترین یا....چه ابزار سنجشی داریم با کدامین خط کش یا ترازو شجاعت ؛عقل ؛هوش ؛.....قابل اندازه گیری است؟